Tha BBC ALBA air còig ainmeachaidhean a chosnadh air geàrr-liostaichean Duaisean RTS Scotland na bliadhna-sa, tachartas cliùiteach a tha a’ toirt aithne do thàlant, sgilean agus cruthachas air leth ann an riochdachadh TBh Albannach. Thathar den bheachd gu bheil na duaisean seo nan slat-tomhais airson tàlant àrd-ìre ann an saoghal telebhisein.
Tha na h-ainmeachaidhean seo thairis air còig ghnèithean: Tachartas Beò, Aithriseachd agus Prògram Aithriseach agus Fìrinn Spèisealta: Ealain & Eachdraidh, Camara, Clann agus Neach-naidheachd Òg air a thaisbeanadh mar chuimhneachan air Seòras Mac na Ceàrdaich.
Thuirt Mairead Chamshron, Stiùiriche Susbaint MG ALBA:
“Tha e na theisteanas air inbhe àrd is cunbhalach de phrògraman a chaidh a chruthachadh airson BBC ALBA gun deach còig tagraidhean bho ghnèithean eadar-dhealaichteainmeachadh air geàrr-liostaichean airson Duaisean RTS Scotland am-bliadhna. Tha e gu sònraichte brosnachail a bhith a’ faicinn tàlant òga gan aithneachadh, le ainmeachaidheanairson an dà chuid, Hamish MacLeòid agus Ailean Peutan anns na raointean aca fhèin. A bharrachd air sin, tha sinn air leth toilichte gu bheilear ag aithneachadh ceòl beò agus prògraman chloinne air BBC ALBA mar fhianais den t-susbaint àrd-ìre a th’ againn air an t-seanail. Meal-a-naidheachd air a h-uile duine is buidheann a chaidh ainmeachadh air geàrr-liosta Duaisean RTS Scotland 2024. Tha sinn a’ coimhead air adhart ri bhith a’ faighinn a-mach na toraidhean sna seachdainean a tha romhainn.”
Seo an liosta slàn de phrògraman BBC ALBA air geàrr-liostaichean Duaisean RTS Scotland:
• Tachartas Beò | Cuirm @ Celtic : Celtic Connections aig 30 | Stiùidio Beezr
• Prògram Aithriseach agus Fìrinn Spèisealta: Ealain & Eachdraidh: Bill agus an Spitfire | Corcadal Productions
• Camara | Hamish MacLeòid | Dàna: Scotland’s Wild Side | Solus Productions
• Clann | An Sgoil: Series 1 | Jamie Kieran, Sarah NicFhionghain, Calum MacDhòmhnaill, Ellen NicDhòmhnaill | BBC Scotland Productions
• Neach-naidheachd òg air a thaisbeanadh mar chuimhneachan air Seòras Mac na Ceàrdaich | Ailean Peutan
Gheibhear liosta slàn nan ainmeachaidhean an seo.
Thèid na buannaichean ainmeachadh aig cuirm dhuaisean le Shereen Cutkelvin agus Sanjeev Kohli aig an stiùir, air Diardaoin 13mh den t-Ògmhios, aig an Old Fruitmarket ann an Glaschu.
Tha sgioba SpeakGaelic air tòiseachadh air turas foghlaim gu Alba Nuadh gus ceanglaichean cultarail a neartachadh san sgìre.
A’ comharrachadh Mìos nan Gàidheal, air neo ‘Mìos Gàidhlig na h-Alba Nuaidhe’, bidh an sgioba a th’ air cùl SpeakGaelic – brannd ionnsachaidh na Gàidhlig aig MG ALBA – a’ siubhal mun cuairt sgìre Alba Nuaidhe a dh’ionnsachadh bho mhuinntir an àite agus a’ brosnachadh a’ chànain do dh’fhileantaich agus daoine a tha ùr don Ghàidhlig.
Thairis air an turas 10-latha, tadhlaidh SpeakGaelic air Halifax, Antigonish, Mabou, Judique, Iona agus Sydney gus dàimhean a thogail le diaspora nan Gàidheal ann an Canada, a’ comharrachadh nan rudan a tha coltach – agus eadar-dhealaichte – a thaobh cultar agus dòigh-beatha shònraichte thall thairis. Le bhith ag ionnsachadh bho chèile agus a’ taisbeanadh nan goireasan a tha rim faotainn, thathar an dòchas gum bi an turas cuideachail ann a bhith a’ stèidheachadh lìonra ùr de luchd-conaltraidh le Gàidhlig air taobh eile a’ Chuain Siar.
Thuirt Muireann Bhochanan, riochdaire air-loidhne aig SpeakGaelic, a bha a’ co-òrdanachadh a’ phròiseict thall thairis: “Chan e dìreach cànan a th’ anns a’ Ghàidhlig ach cultar le dualchas beartach de cheòl, beul-aithris agus antroipeòlas, agus mar sin ’s e cothrom air leth inntinneach a th’ ann dhuinn tadhal air na coimhearsnachdan Gàidhlig ann an Alba Nuadh a dh’fhaicinn mar a thàinig seo gu bith agus cò ris e a tha e coltach, nam beatha làitheil.
“Le goireasan iongantach SpeakGaelic a-nis againn ri làimh – agus rim faotainn do dhaoine air feadh an t-saoghail – tha sinn an dòchas gun urrainn dhuinn luchd-ionnsachaidh agus fileantaich de gach aois ann an Alba Nuadh a thàladh agus a bhrosnachadh gus an cuid sgilean Gàidhlig a thogail no a leasachadh.”
Thuirt Sionainn Nic a’ Mhaoilein, bho Oifis Iomairtean na Gàidhlig aig Comhairle Cheap Bhreatainn: “Is e Mìos nan Gàidheal ann an Alba Nuadh a th’ anns a’ Chèitean, a tha na àm airson a bhith a’ comharrachadh agus a’ brosnachadh mothachadh air eachdraidh, cultar, cànan agus soirbheachasan nan Gàidheal air feadh na sgìre, le taic bho Oifis Iomairtean na Gàidhlig agus Comhairle na Gàidhlig.
“Is e ‘Gàidhealach nar Cridhe!’ cuspair na bliadhna-sa – ’s mar sin dè an dòigh as fheàrr gus eachdraidh agus dualchas na Gàidhlig, a tha gu math beò san latha an-diugh, a chomharrachadh na le taic bho sgioba SpeakGaelic a bhios a’ taisbeanadh cho furasta ’s a tha e a dhol an sàs sa chànan agus sa chultar. Tha sinn an dòchas gum brosnaich an sreath de bhùithtean-obrach agus thachartasan, a tha sinn air planadh air feadh na sgìre, muinntir Alba Nuaidh air fad a dhol an sàs sa Ghàidhlig rè mìos a’ Chèitein agus nas fhaide.”
’S e amas aig SpeakGaelic togail agus cleachdadh na Gàidhlig àrdachadh le bhith a’ toirt seachad structar soilleir agus co-fhillte airson ionnsachadh na Gàidhlig – an dòigh-obrach as coileanta a chunnacar ann an ginealach.
A bharrachd air a bhith a’ toirt taic do luchd-tòiseachaidh, tha na goireasan a’ toirt taic do luchd-labhairt na Gàidhlig aig diofar ìrean de dh’fhileantachd gus misneachd a thoirt dhaibh Gàidhlig a bhruidhinn. Tha an stòras ionnsachaidh brosnachail is àrd-amasach a’ tabhanndiofar sheirbheisean do luchd-cleachdaidh ann an Canada, agus air feadh an t-saoghail, bho ionnsachadh air-loidhne fèin-stiùirichte gu susbaint mheadhanan a tha ri fhaighinn tro YouTube agus na meadhanan sòisealta.
Faigh a-mach tuilleadh mu SpeakGaelic agus tòisich an turas Gàidhlig agad fhèin an-diugh aig https://speakgaelic.scot/.
Tha MG ALBA toilichte fàilte a chur air ceathrar bhuill ùra chun a’ Bhùird aca. Tha Ofcom air ainmeachadh gu bheil ceathrar Bhuill ùra air an suidheachadh air Bòrd MG ALBA, am buidheann le uallach airson dèanamh cinnteach gum bi prògraman telebhisein aig àrd-ìre rim faighinn ann an Gàidhlig do luchd-amhairc.
Bidh Daibhidh Byrne, Catriona Mhoireach, Lachlann Peel agus Calum Steele a’ dol an sàs mar buill a’ Bhùird bho 1 Cèitean, 2024. Tha fios mu gach ball den Bhòrd ri fhaighinn gu h-ìosal.
Chaidh na dreuchdan aontachadh le Rùnaire a’ Chaibineit airson Foghlam is Sgilean aig Riaghaltas na h-Alba, Jenny Gilruth BPA, às dèidh pròiseas fastaidh farpaiseach air a stiùireadh leis an riaghladair conaltraidh Ofcom ann an Alba.
Tha Lisa Annette, Màiri Kidd, Ceit-Anna NicLeòid agus Iain Mac a’ Mhaoilein a-nis air na teirmean aca a chrìochnachadh.
Thuirt Iain Moireasdan, cathraiche MG ALBA:
“Bheir Daibhidh, Catriona, Lachlann agus Calum raon farsaing de thàlantan, sgilean agus eòlas bho na meadhanan, craoladh, na roinnean poblach is prìobhaideach, agus tha sinn air leth toilichte fàilte a chur orra chun a’ Bhùird.
Tro ar n-obair air BBC ALBA, FilmG, LearnGaelic agus SpeakGaelic, tha àite air leth cudromach aig MG ALBA, chan ann a-mhàin ann a bhith a’ cuideachadh nam meadhanan Gàidhlig, ach cuideachd a’ brosnachadh leasachadh, trèanadh agus cleachdadh na Gàidhlig ann an Alba agus nas fhaide air falbh – a’ toirt a-steach buannachdan sòisealta is eaconamach mòra.
Mar Bhòrd, tha sinn den bheachd gu bheil sinn deiseil agus comasach air togail air a’ chùis seo le tuilleadh seilbheach agus goireasan agus tha sinn a’ coimhead air adhart ri seo a dhèanamh le beachdan ar ceathrar bhuill ùra.
Às leth a’ Bhùird agus luchd-obrach agus co-obraichean air feadh na roinne, bu mhath leam cuideachd taing a thoirt do Lisa, Màiri, Ceit-Anna agus Iain a chuir crìoch air na teirmean aca leinn. Tha na h-oidhirpean aca air a bhith anabarrach luachmhor ann an soirbheachas ar n-obair sna bliadhnaichean a dh’fhalbh agus tha sinn nan comain airson an ùine agus an dealas ann a bhith a’ frithealadh ar luchd-amhairc.”
Buill ùra – Sgeulachdan beatha
Daibhidh Byrne
‘S e neach-tionnsgain agus neach-deasachaidh siubhail seasmhach 360° a th’ ann an Daibhidh, à Inbhir Nis. Tha an t-eòlas aige cuideachd a’ sìneadh gu obair craolaidh leis a’ BhBC, ITV, agus LBC, leis an sgrìobhadh aige a’ nochdadh ann am pàipearan-naidheachd leithid The Sun agus The Scotsman. Tha e na alumnus iar cheumnachaidh de Shabhal Mòr Ostaig, far an robh e cuideachd ag obair ann an obair leasachaidh mus deach e gu BBC Scotland, ag obair air a’ phrògram cùisean làithreach, Eòrpa, a th’ air iomadh duais a choisinn. Tha e a-nis na iar-chathraiche air Urras Cuimhneachaidh Cogaidh Àrd-sgoil Hillhead.
Catriona Mhoireach
Craoladair ag obair air a ceann fhèin, riochdaire agus neach-deasachaidh le còrr is 35 bliadhnaichean de eòlas riochdachaidh aig a’ BhBC le creideasan an dà chuid mar riochdaire agus preasantair air grunn phrògraman air litreachas, na h-ealain, ceòl, eachdraidh agus cànan. Tha Catriona cuideachd na h-ùghdar foillsichte Gàidhlig agus bha i na Cathraiche air Comhairle nan Leabhraichean bho 2017 – 2021. Tha Gàidhlig aice bho thùs, is i stèidhichte ann an Glaschu.
Lachlann Peel
Mar thoradh Foghlam tro Mheadhan na Gàidhlig, tha Lachlann a-nis ag obair aig JP Morgan ann an Dùn Èideann an dèidh dha ceumnachadh bho Oilthigh Oxford le ceum ann an Eachdraidh. Fhad ‘s a bha e san sgoil, bha Lachlann a’ farpais ann am farpais film goirid, FilmG, far an do choisinn e ‘Film Oileanach as Fheàrr’ agus ‘Cleasaiche as Fheàrr’ agus bhon uair sin tha e air a bhith a’ toirt taic don iomairt mar bhritheamh.
Calum Steele
Àrd-stiùiriche aithnichte a chuir seachad còig bliadhna deug mar Rùnaire Coitcheann sa Chaidreachas Poileas na h-Alba gu 2023, far an do leasaich e agus a thug e buaidh air poileasaidh, an dà chuid, ann an Alba agus air feadh na cruinne, a’ gabhail a-steach an aontachadh a stèidhich Seirbheis Poileis na h-Alba. Ron seo, bha Calum na chonstabal poileis agus tha e fhathast air Comhairle Eadar-nàiseanta Chomainn Riochdachaidh a’ Phoileis. ‘S e neach-labhairt dùthchasach na Gàidhlig a th’ ann a tha a-nis stèidhichte ann an Dollar.
Coinnich ri farpaisich Dùbhlain DIY (Instructions Not Included)
Dèan deiseil airson taisbeanadh DIY as t-earrach agus amaitearean Albannach a’ dol aghaidh-ri-aghaidh ann an sreath dùbhlain TBh ùr, Dùbhlain DIY (Instructions Not Included).
Air a chraoladh gach Diluain aig 8.30f bho 6 Cèitean, bidh an t-sreath còig-phàirteach air BBC ALBA a’ leantainn sia paidhrichean – air a dhèanamh an àrda bho chàraidean pòsta, buill teachlaich agus caraidean – agus iad a’ farpais airson duais airgid £2000 agus ainm neach-DIY as fheàrr.
A’ brosnachadh na dùthcha gu bhith a’ deanamh DIY, le seasmhachd aig a’ chridhe, chì sinn na paidhrichean a’ sabaid ann an sreath de ghnìomhan ùrachadh dachaigh – le rudan ris nach robh dùil. Às aonais stiùireadh sam bith ri leantainn, feumaidh na càraidean na neartan eadar-dhealaichte agus na tàlantan cruthachail aca a thoirt chun cho-fharpais gus faicinn cò a bhuannaicheas.
Bidh cuid a’ soirbheachadh agus bidh cuid ann nach eil a’ faighinn air adhart cho math ach is fhiach a’ cho-fharpais, le aon chàraid air a chuir às an fharpais gach seachdain, a’ cur an sgilean – agus an dàimhean – gu deuchainn.
A’ tighinn bho air feadh na h-Alba, tha farpaisich Dùbhlain DIY (Instructions Not Included) a’ toirt a-steach:
Bho àirneis flat-pack gu na cruthaichaidhean aca fhèin air a dhèanamh le stuthan ath-chuairtichte, bidh feum aca am mac-meanmna a chleachdadh.
Thuirt farpaiseach Dùbhlain DIY, Tormod MacLeòid: “Bidh mi uaireannan a’ feuchainn mo làmh air DIY. Tha mi air flat-packs a chur ri chèile mar a h-uile duine eile agus tha mi air feannag no dhà a thogail airson mo ghàradh. Bidh mi a’ feuchainn ri rudan a cheartachadh nuair a bhios feum orra cuideachd, ach gu cinnteach chan e neach-proifeasanta a th’ annam.”
Le dòchas beagan ionnsachadh air an t-slighe, thuirt a phiuthar, neach-lagha, Iseabail NicLeòid: “Dh’ionnsaich mi tòrr bho m’ aithair – ‘s e iasgair, saor agus neach-togail a bh’ ann agus b’ urrainn dha a làmh a chuir gu rud sam bith. Bhithinn tric a’ cur seachad ùine ga chuideachadh a’ dèanamh agus a’ càradh rudan ach b’ fheàrr leam gu robh mi air barrachd ionnsachadh! Bidh mi an-còmhnaidh a’ feuchainn ri rudan a chàradh timcheall an taighe oir cha toil leam cho caitheach ’s a tha cùisean air a dhol. Chan eil mi cinnteach dè cho math ’s a tha mi air cuid a rudan ach is fhiach feuchainn an-còmhnaidh!”
Bidh an t-sreath air a lìbhrigeadh leis a’ phreasantair TBh agus rèidio Derek “Pluto” Moireach, còmhla ris a’ phrìomh bhritheamh – neach-ciùil agus saor sgileil Iain “Spanish” MacAoidh agus bidh an dithis aca a’ dèanamh cinnteach gum bi gàire gu leòr ann air an t-slighe. A’ faighinn taic bho bhritheamh eòlach gach seachdain, faodaidh luch-amhairc a dhol còmhla ris an fhealla-dhà fhad ’s a tha na càraidean a’ farpais airson an tiotail.
Thuirt am preasantair Derek “Pluto” Moireach: “Dèan deiseil airson an deuchainn seo air cruthachalachd, innleachdas agus sgil leis a’ cho-fharpais DIY ùr againn, le dùbhlain ach às aonais stiùireadh – mar nach biodh togail àirneis flat-pack stressful gu leòr! Ged a tha dìth stiùiridh aig na farpaisich, tha iad air leth math ann an dealas is craic.”
Thuirt am breitheamh Iain “Spanish” MacAoidh: “Bidh am prògram seo a’ comharrachadh cultar DIY na dùthcha – ge bith an e neach a tha dèidheil air DIY a th’ annad no nach e, bheir Dùbhlain DIY rudeigin do luchd-amhairc. Fhad ‘s a tha sinn a’ tabhann deagh chraic, tha sinn an dòchas gum brosnaich e iadsan aig an taigh pròiseact ùr aca fhèin a thòiseachadh.”
Ach cò bhuainneachas Dùbhlain DIY agus am bi iad fhathast nan caraidean?
Na shreath cho-phròiseact eadar Demus agus Seaglass Productions, bidh Dùbhlain DIY (Instructions Not Included) a’ nochdadh an toiseach air BBC ALBA agus BBC iPlayer Diluain 6 Cèitean aig 8.30f (ann an Gàidhlig le fo-thiotalan Beurla), le prògraman seachdaineil rim faighinn gach oidhche Luain.
Tha BBC ALBA air na cleasaichean fhoillseachadh airson an t-streath eucoir TBh, An t-Eilean, leis a’ chleasaiche cliùiteach Albannach, Sorcha Groundsell a’ gabhail a’ phrìomh phàirt.
Chaidh dearbhadh gum bi Sorcha Groundsell (His Dark Materials, Clique, Shetland agus Netflix’s The Innocents) a’ cluich PC Kat Crichton, oifigear ceangail teaghlach poileis, a thilleas gu eilean a dachaigh mar phàirt den rannsachadh mu mhurt brùideil agus nach gabh a mhìneachadh.
Air a togail ann an Nis ann an Eilean Leòdhais, ghluais Sorcha a Ghlaschu aig aois naoi bliadhna airson a dhol gu Sgoil Ghàidhlig Ghlaschu. An seo, thòisich i air clasaichean dràma aig an Citizens Theatre agus Conservatoire Rìoghail na h-Alba mus do ghluais i a Lunnainn gus a dreuchd cleasachd a leantainn. Chaidh Sorcha gu na Stàitean ann an 2018 airson pàirt san t-streath ficsean saidheans Netflix, The Innocents, a chluich.
Thuirt Sorcha Groundsell: “Tha mi air leth toilichte a bhith mar phàirt den t-streath iongantach seo agus tha e na urram dhomh pàirt a ghabhail ann a bhith a’ briseadh talamh ùr don Ghàidhlig. Tha mi air a bhith an dòchas cothrom fhaighinn Gàidhlig a thoirt a-steach don obair phroifeasanta agam leis gu bheil i a’ ciallachadh uimhir dhomh.
“Chan urrainn dhomh smaoineachadh air pròiseact nas fheàrr na An t-Eilean airson seo a dhèanamh. Tha an taisbeanadh seo a’ faireachdainn mar chothrom air leth dhuinne, mar Ghàidheil, an cànan, an cultar agus na seallaidhean air a bheil sinn cho measail a thaisbeanadh dhan t-saoghal mhòr.”
Thathas air dearbhadh gu bheil Iain MacRath (Bannan, Outlander agus Crowdie and Cream) a’ nochdadh anns an t-streath Ghàidhlig mar mhilleanair fèir-dhèante, Sir Dùghlas MacIlleathain. Tha Sagar Radia (Industry, The Good Karma Hospital agus Unicorns) a’ nochdadh mar phrìomh neach-sgrùdaidh poileis, DCI Ahmed Halim. Bidh Sinead NicAonghais (Outlander agus A90), agus dà chleasaiche às an Eilean Sgitheanach, Meredith Brook (Bannan) agus Sam James Mac a’ Ghobhainn (Royal Conservatoire of Scotland’s Faustus: That Damned Woman) a’ cluich teaghlach mì-ghnàthach MacIlleathain. Agus anns a’ chiad dreuchd air sgrìn aige, tha Anndra MacAonghais à Eilean Leòdhais air a dhearbhadh ann am pàirt a’ mhac as sine aig Sir Dùbhghlas, Calum.
Bidh an cleasaiche, sgrìobhadair agus filmeadair à Dùn Èideann, Elspeth Turner (Riptide and Marram), a’ toirt dealbh air bean Sir Dùbhghlas a chaidh a mhurt, Màiri. Cuideachd a’ nochdadh ann an dreuchdan-taic, bidh an cleasaiche à Uibhist a Deas, Daibhidh Walker (Mara: The Seal Wife, An Clò Mòr agus Bannan), Tormod Macleòid agus Carina NicLeòid, a rugadh ann an Leòdhas, agus an neach ùr inntinneach Sharyn NicFhearghais.
Chaidh Caisteal Amhainnsuidhe, caisteal iongantach anns na Hearadh, ainmeachadh mar phrìomh àite le cuideachd filmeadh air a chumail ann an àiteachan eile air feadh na Hearadh, Leòdhas agus Glaschu.
Thuirt Arabella Page Croft, Àrd-Riochdaire aig Black Camel Pictures, riochdairean An t-Eilean: “Tha sinn air leth toilichte a bhith ag obair còmhla ri Sorcha agus an còrr den sgioba tàlantach a th’ air An Eilean. Làn charactaran iom-fhillte agus brosnachail, agus air a shuidheachadh an aghaidh cruth-tìre eireachdail Innse Gall, chan urrainn dhuinn feitheamh gus an tèid luchd-amhairc aig an taigh agus thall thairis a bhith air an glacadh leis na tha cinnteach a bhith na dhràma àrd-amasach.”
Dh’ainmich BBC ALBA am pròiseact ùr-nodha air a’ mhìos a chaidh mar an t-sreath dràma Ghàidhlig as motha ann an eachdraidh a’ chraoladair, a tha gu bhith a’ bualadh air sgrìonaichean eadar-nàiseanta ann an 2025 le taic bhon neach-sgaoilidh cruinneil All3Media International.
Thuirt David Swetman bho All3Media International: “Tha sinn air leth toilichte a bhith ag obair còmhla ri Black Camel Pictures agus BBC ALBA air a’ phròiseact seo. ’S e seo a’ chiad phròiseact Gàidhlig againn agus tha sinn air bhioran cultar, cànan agus cruth-tìre Innse Gall a thoirt gu luchd-èisteachd cruinneil.”
Air a cho-sgrìobhadh leis an sgrìobhadair sgrìon/neach-cruthachaidh Nicholas Osborne (riochdaire Remember Me agus License to Wed) agus an sgrìobhadair sgrìon, Patsi NicChoinnich (Buidheagain agus An Clò Mòr), agus air a stiùireadh le Tom Sullivan (Arracht), tha An t-Eilean a’ faicinn ceathrar pheathraichean is bràithrean a’ cruinneachadh aig dachaigh an teaghlaich anns na h-Eileanan an Iar ‘s an athair fo cheasnachadh mu bhàs dìomhair am màthar.
Leis an sgioba air a dhearbhadh agus filmeadh a’ dol air adhart, thuirt Bill MacLeòid, Neach-coimiseanaidh BBC ALBA: “Tha sinn air sgioba iongantach de chleasaichean sgoinneil a thoirt còmhla airson a’ phròiseict ùr-nodha seo. Le Eilean iongantach na Hearadh mar a shuidheachadh, bheir An t-Eilean cànan, cultar agus seanchas na Gàidhlig gu luchd-èisteachd air feadh an t-saoghail.”
