Curaidh, bàrd agus naomh: thèid sgeulachd beatha iongantach fear de na naoimh as cudromaiche ann an Èirinn agus Alba innse ann am prògram aithriseach ùr a’ comharrachadh 1500 bliadhna on a rugadh Calum Cille: An Naomh Dàna | Columba: The Bold Saint.
Ga chraoladh aig an aon àm an dà chuid air BBC ALBA agus TG4 air 7 Dùbhlachd gus an ceann-bliadhna sònraichte a chomharrachadh, tha am prògram aithriseach seo mar sgàthan air an turas taistealachd aige fhèin o chionn mìle gu leth bliadhna.
Ged a bha e aithnichte do mhòran mar Chalman na Sìthe, bha e aig cridhe iomadh blàr is cath, mus do stèidhich e manachainn air Eilean Ì, a’ cruthachadh bun-stèidh airson an eilean a bhith na lòchran airson sluaghan nan Aoisean Tràth-Mheadhanach – thathas ag ràdh gun robh e fiù ’s a’ trod le Niseag turas!
Bheir am prògram luchd-amhairc bho Dhùn nan Gall gu Eilean Ì, a’ rùrach airson an fhìrinn air cùl nam fionn-sgeòil a bha ceangailte ris a’ bhuaireadair, mèirleach, gaisgeach agus fògarrach a thàinig gus cliù nach beag a choisinn a thaobh eachdraidh na h-Alba agus na h-Èireann, a thuilleadh air aithne eadar-nàiseanta a choisinn dha fhèin thairis air na linntean.
Tha ath-cruthachadh dràmadach ga fhighe am measg aithris eòlaichean is sinne a’ cur solas air na choilean an naomh – nach fhacar a leithid a-riamh – seo.
Tha Calum Cille – An Naomh Dàna ga riochdachadh le Abú Media agus MacTV le maoineachadh bho Mhaoin Craolaidh Gàidhlig na h-Èireann Èirinn a Tuath, TG4 agus MG ALBA.
Thèid am prògram a chraoladh aig an aon àm air Dimàirt 7 Dùbhlachd aig 9.30f air BBC ALBA agus TG4, agus bidh e ri fhaotainn air iPlayer a’ BhBC taobh a-staigh na RA airson 30 là an dèidh làimh.
Ann an Calum Cille: An Naomh Dàna cluinnidh sinn bhon Dr Donnchadh Sneddon, bho Oilthigh Dhùn Èideann.
A’ bruidhinn air dìleab Chaluim Chille, thuirt an Dr Sneddon: “Tha diofar eadar Calum Cille, an duine a bha beò air an t-saoghal againn agus an neach eachdraidheil a chaidh ath-chruthachadh anns na linntean an dèidh a bhàis – agus tha iad sin uile a’ cruthachadh Calum Cille diofraichte dhaibh fhèin. Ach tha iad uile ag innse dhuinn rudeigin cudromach. Tha iad uile ag innse mu Chalum Cille a bha cumhachdach, treun agus cudromach ann an dòighean diofraichte.”
Tha an Dr Niamh Wycherley, Roinn Gàidhlig Thràth na h-Èireann, Oilthigh Maynooth, ag ràdh sa phrògram: “Faodar cur thairis gur e an dìleab as cudromaiche aig Calum Cille a tha air mairsinn an uiread bhun-stèidh eaglaiseach a stèidhich e air feadh na h-Èireann agus na tha sin ag aithneachadh mar taobh an iar na h-Alba a-nise. Bha Eilean Ì gu dearbh mar a’ phrìomh àite anns an robh e stèidhte, ach cuideachd stèidhich e àitichean eaglaiseach sònraichte, leithid Ceannanas agus Darú. ’S iad na bun-stèidhean seo aig Calum Cille a thug thugainn cuid de na nìthean eachdraidheil as prìseile agus aithnichte ’s a th’ againn – Leabhar Cheannanais, Leabhar Darú, cruinneachaidhean tràtha de dh’Annalaidhean na h-Èireann. Tha iad seo air leth cudromach mar làmh-sgrìobhainnean iad fhèin, ach cuideachd mar nìthean fiosaigeach.
Thuirt Mairead Chamshron, Deasaiche Coimiseanaidh agus Ceannard Co-bhanntachdan Cruthachail aig BBC ALBA: “Fhreagair am prògram seo air modal co-riochdachaidh gu nàdarrach, agus tha sinn air ar dòigh a bhith a’ faicinn a’ cho-bhanntachd riochdachaidh agus craolaidh a bhith a’ toirt sàr shusbaint do luchd-amhairc BBC ALBA. Tha na ceanglaichean cultarail eadar Èirinn agus Alba a-riamh air a bhith làidir, agus bha BBC ALBA gu math toilichte a bhith a’ toirt a’ phrògraim seo gu bith airson breith Chaluim Chille a chomharrachadh agus airson meòrachadh air na ceanglaichean cultarail agus cànanach ann an dòigh gu math cruthachail.”
Thuirt Alan Esslemont Ard-Stiúrthóir TG4: “A’ bruidhinn ri Pàrlamaid na h-Alba ann an 2016, thog Uachtarán na hÉireann Mícheál D. Ó hUigínn air a’ chàirdeas eadar Èirinn agus Alba, “leis an eachdraidh chumanta agus toinnte a th’ againn, tha e a-riamh air a bhith duilich a ràdh cà bheil Èireann a’ tighinn gu crìch, agus Alba a’ tighinn gu bith. Air neo an taobh eile mun chuairt.” Bha Calum Cille, curaidh-neach-eaglaise- poileataigear, aig aghaidh tuineachadh Èireannach na h-Alba, a’ sgaoileadh Crìostaidheachd na h-Èireann air feadh na h-Alba, agus a’ cleachdadh ainmean Èireannach; Éire, Fódhla, Banbha, Ealg airson sealbh samhlachail Èireannach a thoirt air àitichean cudromach ann an Alba; Stràth Èireann, Gleann Eilg, Athall, Banbh agus Eilginn. Tha mi air mo dhòigh a bhith a’ comharrachadh a’ cheann-bhliadhna seo, 1500 bliadhna o bhreith Chaluim Chille, le prògram aithriseach ùr agus togarrach ga thoirt gu TG4 agus BBC ALBA ann an Alba, airson beatha an duine dàna, ùr-nòsach, annasach agus dìorrasach a bha na Ghàidheal buadhmhor a thug cruth-atharrachadh maireannach air an dà chuid Èirinn agus Alba.”
Thuirt Ceannard Maoin Craolaidh Gàidhlig na h-Èireann Èirinn a Tuath Áine Walsh: “Tha Calum Cille aithnichte mar naomh Èirinneach agus Albannach, agus tha e air dìleab fhàgail air beul-aithris agus cruth-tìre nan dùthchannan seo, agus mar thoradh air seo, bha Maoin Craolaidh Gàidhlig na h-Èireann Èirinn a Tuath air leth toilichte nuair a thàinig am pròiseact seo mu ar coinneimh airson 1500 bliadhna on a rugadh Calum Cille a chomharrachadh. Cha b’ ann a-mhàin gun d’ thug e cothrom dhuinn beatha an naoimh dhàna a sgrùdadh, ach cuideachd thog e cothrom eile a bhith a’ neartachadh nan ceanglaichean eadar Èireann agus Alba le prògram sònraichte a thèid a chraoladh an dà chuid air TG4 agus BBC ALBA. Tha co-bhanntachdan mar seo air leth cudromach ann a bhith a’ lìbhrigeadh susbaint de shàr ìre a tha tarraingeach, agus chan eil teagamh ann gu bheil am prògram seo a’ coileanadh sin”.
